Orta şiddetli deprem Orta Anadolu’da (Türkiye) büyük bir makaslama zonunun bulunduğunu hatırlatıyor

Orta Anadolu’nun (Türkiye) oldukça büyük bir bölümünü kesen hipotetik bir makaslama zonunda orta şiddette bir deprem oldu.
 

Haluk Eyidoğan, Ph.D., Sismoloji Profesörü, İstanbul Teknik Üniversitesi
 

Citation: Eyidoğan, H., 2020, Orta şiddetli deprem Orta Anadolu’da (Türkiye) büyük bir makaslama zonunun bulunduğunu hatırlatıyor, Temblor, http://doi.org/10.32858/temblor.125
 

Orta Anadolu’da Niğde’nin Emirgazi İlçesi yakınlarında 20 Eylül 2020’de 5,3 büyüklüğünde bir deprem oldu. Deprem nedeniyle herhangi bir hasar ve yaralanma rapor edilmedi. Deprem, geçtiğimiz yüzyıl içerisinde nispeten daha az sismik aktivite görülen bir bölgede meydana geldi. Aslında, bölge son 120 yılda orta şiddette (5.0 büyüklüğünde) veya daha büyük bir depreme maruz kalmadı; bu durum sismik olarak dünyadaki en aktif ülkelerden biri için alışılmış bir durum değil. Bu son deprem, oluşum kaynağı konusunda bazı bilim insanlarının kafalarının karışmasına ve bunun hipotetik bir makaslama bölgesinin kanıtı olup olmadığını merak etmesine neden oldu.

 

 

Sessiz bir bölge canlanıyor

Deprem, Türkiye’nin Orta Anadolu bölgesini kesen, yaklaşık 200 kilometre uzunlukta ve kuzeybatı-güneydoğu yönlü bir fay zonu olan Tuz Gölü Fay Zonu’nun Altunhisar Fayı segmentinden 20 kilometre uzakta gerçekleşti. Bu fay zonu Tuz Gölü’nün kuzeyinden Kemerhisar’a (Niğde) kadar uzanmaktadır. Depremin merkez üssü ayrıca, sönmüş Hasandağ Yanardağı ve Leskeri Fay Zonu’ndan 15 kilometre uzaklıktadır.

Deprem bu jeolojik oluşumlara yakın olmasına rağmen konumu sahada gözlenmiş herhangi bir aktif fay ile ilişkilendirilememiştir. Ancak deprem merkezi, Şengör ve Zabcı (2019) tarafından öne sürülen kuzeydoğu-güneybatı yönlü Karaman-Niğde Makaslama Zonu üzerindedir. Bu geniş sol yanal deformasyon zonu, bir zamanlar Orta Anadolu Ova Bölgesi olarak bilinen eski bir mikro-plakanın sınırını oluşturmuştur. Bu depremin konumu, bu makaslama zonunun gerçekten var olduğunu ve aktif olduğunu gösterebilir.

Söz konusu hipotetik makaslama zonu, kabaca KD-GB yönündedir, yani bölgede oluşan depreme ait fay kabaca aynı doğrultuda olmalıdır. Bu son depremin çok sayıda deprem veri merkezi tarafından hesaplanan fay mekanizmalarının hemen hepsi doğrultu atımlı hareket göstermekle birlikte faylanma ya sol-yanal KD-GB yönlü veya sağ-yanal KB-GD doğrultulu bir fay üzerinde olmalıdır. Deprem bilimciler bu belirsizlik durumunda fay hareket yönlerinin hangisinin doğru olduğunu belirlemek için artçı depremlerin dağılım yönüne bakarlar. Artçı depremler genellikle ana depremi oluşturan fay boyunca dizilir ve bu dizilim ana depremi oluşturan fayın hareket yönünü açıklığa kavuşturabilir.

 

 

Artçı depremler anahtar oldu

20 Eylül’den bu yana büyüklüğü 3.0 ve daha fazla olan 30’dan fazla artçı deprem meydana geldi ve çoğu genel olarak KB-GD doğrultusunda dizildi. Ana deprem konumu hipotetik makaslama zonu ile örtüşüyor olmakla birlikte, artçı deprem örüntüsünün doğrultusu makaslama zonunun doğrultusu ile tutarlı gözükmemektedir.

Depremin merkezinden 90 kilometre yarıçaplı alan içerisinde yalnızca dört sismograf istasyonu bulunmaktadır ve en yakın deprem istasyonu 34 kilometre uzaklıktadır. Bu durum ve yeterince iyi bilinmeyen yerkabuğu sismik hız modeli, bölgedeki deprem konumlarının doğruluğunu-sadece enlem ve boylam değil, aynı zamanda derinlik- önemli ölçüde etkiler. Yoğun bir sismik ağ olmadan bilim insanlarının bu depremlerin tam olarak nerede meydana geldiğini belirlemek için daha gelişmiş deprem konumu hesaplama tekniklerini kullanmaları gerekmektedir. Bu makaslama zonunun Orta Anadolu’da (Türkiye) var olup olmadığını ve bu bölgedeki deprem tehlikesinde ne derece rol oynadığını belirlemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğu açıktır.

 

Kaynaklar

CSEM, 2020. https://www.emsc-csem.org/Earthquake/earthquake.php?id=904131

Emre Ö., Duman T.Y., Özalp S., Şaroğlu F., Olgun Ş., Elmacı H. & Çan T., 2016. Active fault database of Turkey. Bulletin of Earthquake Engineering. V. 16, 3229–3275.

ERD, 2020. https://deprem.afad.gov.tr/sondepremler

KOERI, 2020. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/onemli-depremler/

Kürçer, A. & Gökten, Y. E., 2014. Neotectonic-period characteristics, seismicity, geometry and segmentation of the Tuz Gölü Fault Zone, Bulletin of the Bull. Min. Res. Exp., 149: 19-68, http://bulletin.mta.gov.tr

MTA, 2020. http://yerbilimleri.mta.gov.tr/anasayfa.aspx

Şengör, A. M. C., & Zabcı, C., 2019. The North Anatolian Fault and the North Anatolian Shear Zone. In C. Kuzucuoğlu, A. Ciner, & N. Kazancı (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey (pp. 481–494). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03515-0_27.

USGS, 2020. https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000bqjg/executive