By Alka Tripathy-Lang, Ph.D. (@DrAlkaTrip)
Nitong nagdaang dalawang buwan, apat na lindol sa pagitan ng magnitude-6.4 hanggang -6.8 ang nanalasa sa timog-kanluran ng Mt. Apo, isang tahimik na stratovolcano na malapit sa Davao City, sa Pilipinas. Ang pangatlo sa mga malalakas na pagyanig na ito ay pinaghihinalaang nagmula sa isang bulkan, at ang pinakahuling lindol ay ang pinakamalaki, na nagpayanig sa isang rehiyon na syang nasalanta na ng mga nagdaang pang tatlong lindol at mga aftershocks nito.
Citation: Tripathy-Lang, Alka (2019), Four large quakes in two months jolt southern Philippines, Temblor, http://doi.org/10.32858/temblor.059
Noong Marso 1991, sa hilagang isla ng Luzon, ay may isang natutulog na halimaw na mayabong at nag-uumapaw sa luntiang kagubatan ang nagsimulang yanigin ang sarili upang magising sa mahigit-kumulang 500-taong na pagkakahimbing. Ang mga sinyales at babala ng Mount Pinatubo ay nagsimula nang yanigin ng lindol ang mga naninirahan sa paligid nito. Ang mga siyentipiko sa Philippine Institute of Volcanology and Seismology (PHIVOLCS) ay kumilos sa lalong madaling panahon. Sa tulong ng Geological Survey (USGS) ng Estados Unidos, inilunsad ng mga mananaliksik ang portable seismometer upang masubaybayan ang namumuong peligro. Habang tumataas ang aktibidad, nagsimulang ilikas ng PHIVOLCS ang lokal na populasyon, na humigit-kumulang 58,000 katao ang nailikas sa daraanan ng pinsala. (Wolfe and Hoblitt, 1996).
Noong hapon ng Hunyo 15, 1991, inilabas ng Mount Pinatubo ang pangalawang pinakamalaking pagsabog ng bulkan ng ika-20 siglo. Libu-libong buhay ang nasagip, at ang mga aksyon ng PHIVOLCS kasabay ng USGS ay nailahad bilang isang halimbawa ng matagumpay na pagtataya ng bulkan (Tayag et al., 1996).
Ngayon, ang PHIVOLCS ay patuloy na sinusubaybayan ang mga bulkan at lindol – mga panganib na likas sa isang bansa na nasa isang kapuluan ng mga bulkan na nakaupo sa isang subduction zone. Kamakailan lamang, ang organisasyon ay kailangang harapin ang isang kakaibang hanay ng mga lindol malapit sa isa pang bulkan na hindi aktibo sa nakaraan mga taon. Kung ang lindol ay tectonic lamang – o sanhi ng isang bulkan na marahil ay pagising pa lang — ay walang nakakaalam.
Ang Tatluhang Pagyanig
Noong Oktubre 16, 2019, isang 6.4 magnitude na lindol ang nanalasa sa Timog ng Pilipinas isla ng Mindanao, na nagdulot ng pagguho ng lupa at pagbagsak ng mga gusali sa rehiyon, ayon sa PHIVOLCS. Noong Oktubre 29, isang 6.6 Magnitude na lindol ang tumama lamang sa 25 kilometro sa hilagang-silangan. Pagkaraan ng dalawang araw, isang pangatlong malaking lindol, ang isang ito naman ay 6.5 magnitude na yumanig ng halos 10 kilometro sa hilagang-silangan ng pangalawa, Sa parehong mga kaganapan naman ang nakawasak sa isang lokal na populasyon. Iniulat ng National Disaster Risk Reduction and Management Council ng Pilipinas na 23 katao ang namatay, 563 ang nasugatan, at 11 ang nawawala, kasama ang namatay na umabot sa edad mula 6 buwan hanggang 91 taon. Ang mga sanhi ng kamatayan ay kinabibilangan ng pagguho ng lupa, pagbagsak ng mga gumuhong imprastraktura, atake sa puso, at iba pang mga trauma na nauugnay sa lindol.
Bagaman ang mga lokasyon ng unang tatlong lindol ay nasundan ng lindol sa hilagang-silangan, iniulat ng PHIVOLCS na ang naganap na lindol ay nagmula sa fault system ng Cotabato, isang serye ng pangunahing fault system sa hilagang-kanluran-timog-silangan. Ang fault system ng Cotabato ay nagpapakita ng left-lateral strike-slip na paggalaw, ayon sa USGS Scientific Investigations Report. Sa panahon ng strike-slip faulting, ang dalawang panig ng isang fault system nagigitgitan sa bawat isa na malapit sa vertical fault plane.
GIF ng left-lateral strike-slip fault, na nagpapakita kung paano gumagalaw ang isang near-vertical fault, na nagdulot ng kasalungat na bahagi ng fault na gumagalaw pakaliwa. Totoo ito kahit na alinmang panig ng fault ang isang tagamasid ay nakatayo, samakatuwid ang term na “left-lateral.” Credit: Incorporated Research Institutions for Seismology (IRIS)
Ang ikaapat na Pagyanig
Noong ika-15 ng Disyembre, 2019, isang 6.8 magnitude na lindol ang nagpayanig sa parehong rehiyon. Ilang libong-kilometro lamang ng timog-silangan ay bakas pa ng mga pagyanig nung Oktubre, ang kaganapang ito ay ang pinakamalaki sa hanay ng apat na lindol, at tatlong katao, kabilang ang isang 6-taong-gulang na batang babae, ang namatay. Dahil ang mga imprastraktura ay pinahina na ng mga nakaraang lindol nung Oktubre, ang pinsala ay malamang na magiging mas higit pang makapaminsala.
Ang magkakaibang uri ng pagyanig
Iniulat ng PHIVOLCS na ang tatlong lindol nung Oktubre ay tectonic, na nangangahulugang ang isang bahagi ng fault plane ay nagitgitan dahil sa tectonic stress na kailangan pakawalan. Gayunpaman, ang lindol ng Oktubre 31 6.5 magnitude ay maaaring mas kumplikado.
Para sa mga lindol na higit sa 5.0 magnitude, ang mga siyentipiko ay gumagamit ng seismic waves na ginawa ng lindol, na sinusukat sa maraming mga seismic station, upang makalkula ang isang “moment tensor,” na isang representasyon sa matematika kung paano gumagalaw ang isang fault system sa panahon ng isang lindol. Ang simpleng tectonic na lindol ay karaniwang may kasamang paggalaw ng dalawang dimensyon sa ibabaw ng kapatagan. Ang isang panig ay gumagalaw salungat sa isang panig, ito ay malinaw na moment tensor solution. Si Gavin Hayes, isang geophysicist sa USGS na kumakalkula at nagpapatunay ng moment tensor, ay nagsasabi na ang mas kumplikadong mga seismic events sa halip ay sangkot ng paggalaw ng mga curved fault, o maraming mga patag na hindi patirik sa isa’t isa; ang gayong multi-planar na pag-uugali ay kitang-kita mula sa mga sandaling solusyon ng tensyon na kinakalkula niya. Ang mga uri ng mga kaganapang ito ng seismic ay may maraming mga sanhi, kabilang ang mga pagsabog ng bulkan, pagguho ng lupa, paglipat ng likido, at lubos na kumplikadong lindol na tectonic, aniya.
Ang lindol noong Oktubre 31, 6.5 magnitude ay may kamangha-manghang mataas na antas ng multi-planar behaviour, tulad ng iniulat ng USGS. Sinusuri ni Hayes ang bawat kaganapan ng multi-planar nang mas detalyado kaysa sa mga simpleng lindol ng tectonic, at para sa partikular na lindol na ito, ang antas kung saan maaari itong inilarawan bilang isang single plane versus multi-planar ay nag-iiba. Gayunpaman, natatala niya na ang isa pang repository ng moment ay kinakalkula gamit ang ibang pamamaraan, ang Global Centroid Moment Tensor Catalog (gCMT), “ay mayroon ding isang malaking [multi-planar] na bahagi para sa lindol na ito.” Sa madaling salita, parehong pareho ang USGS at gCMT algorithm ay dumating sa isang katulad na moment ng tensor solution na nagpapahiwatig ng kaganapang ito ay hindi malamang na maging isang pangkaraniwang tectonic temblor.
Ang pinakabagong lindol ng Dec.15 6.8 magnitude ay mayroon ding mas mataas na antas kaysa sa karaniwang pagkilos ng multi-planar, tulad ng iniulat ng USGS, bagaman hindi kasing taas ng kaganapang Oktubre 31.
Bihirang Malaking Lindol dulot ng bulkan
Sa isang lugar na punung-puno ng mga bulkan, tulad ng Pilipinas, ang isang karaniwang katanungan ay kung ang mga lindol ay magkakaugnay sa aktibidad ng bulkan. Ang tala ni Hayes na “Habang ang mga malalaking [multi-planar] sangkap sa mga lindol ay sanhi ng bulkan ay posible … at bihira naman ang napakalaking lindol na sanhi ng bulkan.”
Ayon kay Hayes na ang pag-aakalang isang simpleng lindol na tectonic ay hindi isang masamang palagay, sa karamihan ng mga kaso. “Habang ang mga malalaking [multi-planar] na bahagi ng volcanic na lindol ay posible … habang ang mga pinakamalakas na lindol ay bihira lamang.”
Si Jackie Caplan-Auerbach, isang seismologist sa Western Washington University na nag-aaral ng mga seismic na senyales na nauugnay sa mga bulkan at pagguho ng lupa, sumang-ayon. “Hindi maiiwasan na ang mga bulkan na iyon ay magkakaroon ng mas malalaking epekto. [Ngunit] isang bungkos ng maliliit na lindol ay mas nakaka-alarma kaysa sa ilang malalaking, at walang malinaw na ugnayan sa pagitan ng mga tectonic na lindol at pagsabog ng bulkan, “sabi niya.
Sa madaling salita, ang mga malalaking lindol ay karaniwang tectonic, at kapag naghahanap ng mga seismic na indikasyon ng aktibidad ng bulkan, ang mga maliliit na lindol sa ilalim ng isang bulkan ay mas mahalaga kaysa sa malapit sa mga malalaki.
Maliliit na pagyanig sa ilalim ng tahimik na bulkan
Ayon sa PHIVOLCS, ang pinakamalapit na aktibong bulkan sa mga lindol na ito ay ang Matutum Volcano (~ 46 kilometro ang layo) at ang Parker Volcano (~ 76 kilometro ang layo), kapwa nito ay nasa timog-kanluran, sa tapat ng direksyon ng paglaganap ng mga lindol. Gayunpaman, sinabi ni Ross Stein, geophysicist at CEO ng Temblor, na ang mga lindol na ito ay “tila lumalaganap sa mga bulkan ng Mount Apo at Mount Talomo,” alinman sa kung saan ay aktibo, ayon sa PHIVOLCS.
Ang Mount Talomo ay nakalista bilang hindi aktibo, at ang Mount Apo bilang “potensyal na aktibo,” na tinukoy ng PHIVOLCS bilang “morphologically young-looking, ngunit walang mga tala sa kasaysayan o analitikal na pagsabog.” Ang Mount Apo ay naglalabas din ng mga asupre at sumusuporta sa isang geothermal na enerhiya na pasilidad ng paggawa , ngunit kung hindi man, tahimik na binabantayan nito ang Davao City, ang pangatlong-pinakapopular na lungsod sa Pilipinas.
Sinabi ni Stein na dahil ang mga bulkan ay halos 15 kilometro hilagang-kanluran ng ikatlo, “kakaibang” lindol, “Hindi ko inaasahan na ang seismicity ay magkakaroon ng tectonic aftershocks, ngunit, sa halip, sa mga kaganapan na may kaugnayan sa bulkan na pinukaw ng lindol.” At sa katunayan, si Stein at Temblor na siyentipiko na si Geoffrey Ely ay natagpuan lang iyon. “Sa pamamagitan ng pahintulot mula sa PHIVOLCS, kinukuha ng Temblor ang katalogo ng PHIVOLCS bawat minuto, at ipinapakita ang nakaraang buwan ng kanilang mga lindol sa app.”
Sa seryeng ito, ang unang lindol (M 6.4) ay nagpapakita ng inaasahang pagkakasunud-sunod ng tipikal na mainshock-aftershock na lindol, na may mga aftershock na bumababa sa paglipas ng panahon. Ang pangalawang lindol (M 6.6) katulad ay hindi lilitaw upang mag-trigger ng anumang seismicity. Gayunpaman, ang ikatlong lindol (M 6.5) ay lumilitaw na hinimok ang maraming maliliit na lindol sa ilalim ng mga bulkan, na, sinabi ni Stein, ay inaasahan para sa isang nakakagising na bulkan. Ang ika-apat na lindol ay hindi kasama sa pagsusuri na ito.
Si Peggy Hellweg, isang seismologist sa Berkeley Seismology Lab na may karanasan sa mga lindol ng bulkan-tectonic, ay nagsabi, “ang kalapit ng magnitude 6.5 ay nag-udyok sa ilang aktibidad ng bulkan, batay sa seismicity sa ilalim nito simula sa oras na iyon. Kung Ito ay sasabog o hindi ay ibang na usapan na. “Sinabi niya na batay sa serye ng oras, ang anumang pag-aabala ay nagpapatahimik, at upang matiyak kung ang pag-uugali na ito ay normal o may anomalya,” tiyak na mas magandang makita nang mas mahabang oras ang seismicity time series nito. ”
Pagsusuri ng lindol nung Disyembre
Ang lindol ng Disyembre ay hindi naging sorpresa sa mga nakatira sa Pilipinas. Gayunpaman, para sa earthquake scientist na si Wendy Bohon, apat na lindol sa pagitan ng M 6.4-6.8, bagaman hindi pa naganap, ay hindi pangkaraniwan. Sinabi niya na “Gusto kong malaman kung na ang karaniwang pag-uugali ng mga fault systems, o kung mayroon kaming mga tala na makakatuko.” Gamit ang IRIS Earthquake Browser, na nagtatala ng mga ng lindol ng Global Seismographic Network at matatagpuan sa pamamagitan ng ang USGS mula noong 1970, natatala niya na ang apat na lindol na M 6.4-6.8 na ito ay ang tanging malalaking mga kaganapan sa rehiyon timog-kanluran ng Davao City sa katalogo ng USGS.
Ang mga pagsisiyasat ng Paleoseismology, kung saan ang mga siyentipiko ay naghuhukay ng mga kanal upang makahanap ng ebidensya ng nakaraang paggalaw, ay hindi nai-publish, kaya’t ang karamihan sa kasaysayan ng lindol ng lugar na ito ay nakatago sa ilalim ng mga sediment ng basin, na, ayon kay Bohon, ay partikular na mapanganib dahil sa mga alalahanin sa pagkalubog.
Gayunpaman, ang apat na mga temblor at ang kanilang mga aftershocks ay malinaw na nagpapahiwatig na ang isang bagay ay nangyayari na dapat pagtuunan ng pansin..
PHIVOLCS disaster response
Matapos ang unang tatlong lindol, nadagdagan ng PHIVOLCS ang mga pagsisikap sa pagsubaybay nito malapit sa Matutum at Parker, ang kilalang aktibong bulkan sa kabaligtaran. Gayundin, pagkatapos ng mga shocks ng Oktubre, nagpadala sila ng isang mabilis na koponan ng pagtugon na bilang karagdagan sa pagtatasa ng pinsala, naitatag ang mga portable seismic stations malapit sa mga epicenter ng lindol, na kasama ang isang karagdagang istasyon sa Mount Apo.
Dagdag pa, ayon sa isang paglabas ng media ng PHIVOLCS, ang mabilis na pagresponde ng team sa pagtugon sa parehong pagsusuri sa lindol at bulkan at nagsasagawa ng mga impormasyong pang-kampanya upang maging kalmado ang lokal na populasyon. Ang kanilang agarang pagtugon ay nakatuon sa mga aftershocks at ang kanilang potensyal na pag-remobilize ng pagguho ng lupa, maging sanhi ng mga pagbaha at precipitate liquefaction, bukod sa iba pang mga seismic hazards. Ito ay inaasahan maituturing na walang malinaw na banta mula sa anumang kalapit na bulkan, at malamang na magpapatuloy pagkatapos ng lindol ng Disyembre.
“It’s something”
Sinabi ni Caplan-Auerbach na ang mga lindol na sumusulong patungo sa Mount Apo ay nakakaintriga, at ang tanong kung mayroong anumang indikasyon ng pag-aalsa ng bulkan ay makatwiran. Gayunpaman, sinabi niya, “walang [makasaysayang] talaan ng [mga bulkan na ito] na gumagawa ng anuman. Ito ang hamon. ”
Sa kabilang banda, sinabi ni Stein, “ang nakakagulat na konklusyon na ang lahat ng tatlong [lindol ng Oktubre] ay mga strike-slip events, ngunit ang ikatlong gayunpaman ay ‘nakabukas’ ang bulkan, marahil dahil medyo malapit ito. Ang kahalili ay ang pangatlong lindol ay isang kaganapan sa bulkan, na kung saan ay may kakayahang mag-trigger ng seismicity ng bulkan. Mahirap iwasan ang interpretasyon na mayroong ilang pakikipag-ugnayan sa bulkan na nangyayari dito. ”
Ang multi-planar component ng ikatlong lindol “ay maaaring maging totoo,” sabi ni Hellweg, na itinuturo na “bagaman mukhang ang seismicity ay namamatay, hindi mo alam kung ano ang susunod na gagawin ng bulkan.” Ang pagtataya ng pagsabog ng bulkan ay mahirap para sa kadahilanang ito..
Marahil ang mga bulkan na ito ay maaring simpleng paganahin at gisingin sa kanilang malalim na pagtulog. Sa ngayon, ang mga siyentipiko ay walang anumang mga pagpapahiwatig na ang isang pagsabog ay malapit na mula sa alinman sa mga bulkan na nabanggit dito. Gayunpaman, sabi ni Stein, “there’s a lot of strange things here, and it’s something.”
References
Tayag, J., Insauriga, S., Ringor, A. and Belo, M. (1996). “People’s Response to Eruption Warning: The Pinatubo Experience, 1991-1992,” in Fire and Mud: Eruptions and Lahars of Mount Pinatubo, Philippines, eds C. G. Newhall and R. S. Punongbayan (Quezon; Seattle, WA: Philippine Institute of Volcanology and Seismology and University of Washington Press), 87-106.
Wolfe, E. W., and Hoblitt, R. P. (1996). “Overview of the eruptions,” in Fire and Mud: Eruptions and Lahars of Mount Pinatubo, Philippines, eds C. G. Newhall and R. S. Punongbayan (Quezon; Seattle, WA: Philippine Institute of Volcanology and Seismology and University of Washington Press), 3–20.
Note: This article was first posted on December 11, 2019, but has been revised on December 15, 2019 to reflect a fourth large earthquake in this region.
Original article translated by Thea Garcia